New Customs for the Multispecies Community

Eva Meijer

 

There is so much at stake. For centuries, humans in Europe and elsewhere saw themselves as an exception – not just as a special animal, also as the best animal around. This functioned as a license to use other animals, plants and ecosystems as they pleased. To give a better future a chance, and to take the fate of the other animals seriously, humans need to learn to relate differently to others and the natural world that is a home to all of us. Human are creatures of habit and when confronted with change, for example in relation to eating other animals, they often appeal to the cultural value of practices. We therefore need to develop practices that highlight the fact that our communities have always been multispecies, and that invite humans to connect to others in new ways. These practices – holidays, habits, lessons, walks, rituals – also hold an invitation for the other animals. Not to again force them into a human system, but as the beginning of a new conversation. It is up to them to accept it or not.

This pigeon lived in my garden in Amsterdam for years with her partner. I write ‘my garden’, but it was in fact their garden, because they lived there before me, and used it more than I did. We developed new habits together, such as greeting one another, and I often gave them some oatmeal when I had my breakfast. The pigeons appreciated the chairs and bicycle in the garden and used them to sit on.

Holidays

Flying Ants Day

At the end of a warm summer’s day, ants fly out of their colony to meet one another and have sex. Flying ants are not a special species, they are the new young queens and males of a colony. After the nuptial flight, the males die. The females remove their wings once they land and attempt to found a new colony. For the nuptial flight, the weather needs to be right, so the date of the event is different every year. In order to recognize this day, humans need to pay attention, and this is precisely what the day is about: paying attention to ants and the other small animals with whom we share the planet, and who keep the ecosystems running. Possible activities on this day are going outside to watch the ants, feeding ants something sweet in a way that won’t harm them, and wish one another a happy Flying Ants Day.

Potato Day

Potato Day is an old-fashioned holiday. There are children’s games, such as sack racing with a spoon in your mouth that holds a potato, people sing the potato song, others play the potato game with dogs and crows (humans throw pieces of cooked potato on a field, and the animals find and eat them), and of course people eat together: potato stew or ‘stamppot’, crisps and chips. There is also an educational program, that may include lectures discussing problems with monocultures, or human-potato relations in different cultures, as well as knowledge exchange in the potato fields.

Winter Solstice and Summer Solstice

On the shortest and longest day of the year we gather outside to watch the sunset together, from light to dark.

Over the years I heard many anecdotes about animals who like to watch the sunrise or sunset with others. Someone once told me about a group of kangaroos in Australia, who climb up a hill at the end of each day to watch the sun set. Photographer Simone Sbaraglia followed a troop of gelada baboons who climb up a mountain every morning to watch the sunrise. In Brighton (England) lives a seagull who enjoys watching the sunset with humans on the beach. On this photograph my dog companion Olli looks out over the dunes on the Dutch island Texel, where we watched the view together.

The Starling Ballet

In autumn the starlings swarm. This ballet can be watched for free in many places, in meadows and on city bridges.

Rituals

Multispecies Meal I

A picknick for humans and animals who live outside, like pigeons, flies, rats and wild boars.

Multispecies Meal II

A plant-based dinner in a restaurant for humans and their animal companions – dogs, cats, guinea pigs, parakeets. You can also eat together with your companions at home; now very often dinner times are separated.

Multispecies Meditation

For this exercise, humans and their companions are invited to sit somewhere beautiful, and follow a meditation together. In the summer of 2019, I saw a performance by artist Melanie Bonajo in park Lustwarande in Tilburg (NL). Visitors were asked to sit in a circle around Bonajo, and they guided them into a meditation with their voice and music. There were dogs present, who closed their eyes too, and participated fully in the exercise. I assume many animals meditate, but there is not much information about it. Elephant researcher Katy Payne writes that elephants are sometimes silent together, with their voices and bodies. She compares this to the collective exercises in silence of human Buddhists or Quakers. Baboon researcher Barbara Smuts describes a similar ritual, where baboons gather in silence around small pools, and stare into the water.

Asking the Tree

Every year, humans meet in the village square or a forest, and write questions down for a tree. They read them aloud, and listen to one another but do not try to formulate answers.

Multispecies Public Art

Many statues in the public space are used by animals and plants. Artists no longer ignore this but use it in their design.

A heron on an artwork by Jan Goossen near underground station Gaasperplas (Amsterdam).

Offerings

When it is cold, put a bowl of food outside for the hedgehogs, gnomes, elves, or stray cats. When it is hot, put plates outside with water for the birds, insects and frogs.

New Prayers before Dinner

Thanks to the earth, the birds and the bees, the sun and the moon, the grain and the trees.

A March for the Animals who Died from Human Violence

On All Souls’ Day there are marches to remember the animals who died in the animal agriculture industry, in laboratories, and other places where they were exploited by humans. The marches lead to statues for these animals. Those who are unable to march can burn a candle at home.

(I stop for pigeons)
Bicyle stickers can remind humans of the other animals with whom we share the roads.

 

Education

Follow

At the dog school, dogs are taught to follow their human. In this workshop humans learn to follow their dogs.

Multispecies Playgrounds

In cities and rural areas new spaces are designed where the pigeons, crows, rats and foxes can play with humans if they want to, to get to know one another better.

Some playgrounds are already multispecies proof, like this one in the Pijp in Amsterdam. Some wild animals like to use human toys. Young foxes often like to use trampolines. Other animals play with other toys. An article by Johanna Meijer and Yuri Robbers from 2014, ‘Wheel running in the wild’, states that wild mice enjoy running in wheels.

Multispecies Walking Tours

These more-than-human walking tours lead participants to places where meaningful multispecies or nonhuman animal historic events happened. They show that the past, and thus the present, is not formed solely by humans. In Kingston (Canada) researchers already created such walking tours. 

Listen to Someone You don’t Understand

These walks in cities and natural areas focus on teaching humans to better listen to more-than-human animals. A guide shows the way, but there is also room to be silent together, to learn to listen better in a more general sense.

Greet the Animals

When you greet someone, you recognize them as someone. Different animals have their own ways of greeting, that human children can learn in school or from their caretakers. Other animals already often greet humans. Many cats like to greet, they greet their own humans, but also strangers in the streets, who often feel inclined to greet back. Dogs do too. The ex-laboratory animals who live with me greet me by making eye contact or coming up to my hand. But animals in intensive farming also greet others. Linguist Leonie Cornips researches how cows greet humans, with a low ‘moo’. Farmers often do not recognize it, or perceive the cows as being difficult. Bird researcher Len Howard writes how great tits greet one another and develop new greeting rituals in relation to her. Barbara Smuts had to learn to greet the baboons she studied, in order to be accepted by them. Taking greeting seriously is a social matter, an expression of politeness. It contributes to an attitude of respect. With some animals, like bees or snails, we don’t know how or even if they greet us, but that is no reason not to meet them politely.

New customs?

In addition to the customs that humans initiate, a new attitude towards the other animals and plants will also give them room for developing their own new customs. With one another, but perhaps these will also include invitations to humans. Learning to recognize these is an important part of this project.

Olli frequently uses human objects for his own purposes, like park benches, beds and cars. He is a former Romanian stray and stray dogs often do so. They sleep in empty buildings or cardboard boxes, eat human food, and use the infrastructure. Russian street dogs take the subway to go to the market. Liminal dogs like Olli can teach us to share our cities differently with other animals, and reformulate relations on the basis of mutual interest, instead of domination, which can lead to friendship. This requires a reorganization of the public space, asking animals better questions, and accepting it when they say no to our invitations. I wrote ‘Stray philosophy: Human-dog observations on language, freedom and politics’ (2014) about Olli, and our first time together.

 

Nieuwe gebruiken voor de meersoortige gemeenschap

Beeld en tekst: Eva Meijer

Er staat zoveel op het spel. Mensen zagen zich in Europa en daarbuiten eeuwenlang als uitzondering – niet alleen als speciaal dier, ook als het beste dier dat er is. Dat was een vrijbrief om de andere dieren, planten en ecosystemen naar believen te gebruiken. Om een betere toekomst een kans te geven en het lot van de dieren serieus te nemen, moeten mensen leren om zich anders te verhouden tot de natuurlijke wereld die ons allemaal een onderkomen biedt. Mensen zijn gewoontedieren en wanneer het gaat over verandering beroepen ze zich graag op de waarde van bestaande culturele praktijken, bijvoorbeeld in relatie tot het eten van andere dieren. Daarom is het belangrijk om praktijken te ontwikkelen die recht doen aan het feit dat onze gemeenschappen altijd meersoortig zijn geweest, en die mensen uitnodigen zich op nieuwe manieren met anderen te verbinden. Deze praktijken – feestdagen, gewoontes, lessen, wandelingen, rituelen – houden ook een uitnodiging in aan de andere dieren. Niet om hen opnieuw in te lijven in een menselijk systeem, maar als het begin van een nieuw gesprek. Het is aan hen om daarop in te gaan.

Deze duif woonde jarenlang met haar partner in mijn tuin in Amsterdam. Ik zeg ‘mijn tuin’, maar het was eigenlijk hun tuin, want ze woonden er al voor mij, en maakten er meer gebruik van dan ik. Samen ontwikkelden we gewoontes, zoals elkaar begroeten, en ze kregen vaak wat havermout tijdens mijn ontbijt. De duiven maakten graag gebruik van stoelen of mijn fiets om op te zitten.

Feestdagen

Vliegende mierendag

Aan het eind van een warme julidag vliegen de mieren uit om elkaar te ontmoeten. Vliegende mieren zijn geen speciale soort, het zijn de nieuwe jonge koninginnen en de mannetjes uit een mierenkolonie, die voor even vleugels hebben. De vrouwtjes werpen hun vleugels af als ze bevrucht zijn en een nieuwe plek hebben gevonden om te leven. De bruidsvlucht van de mieren valt elkaar jaar op een andere datum. Je moet dus opletten om deze mierenfeestdag te herkennen en hij gaat ook over opletten: op de mieren en de andere kleine diertjes met wie mensen de planeet delen en die de ecosystemen draaiend houden. Mogelijke activiteiten (voor mensen) zijn naar buiten gaan om de mieren te bekijken, ze iets zoets geven op een plek waar dat geen gevaar oplevert voor de mieren en elkaar een vrolijke vliegende mierendag toewensen.

Aardappeldag

Aardappeldag is een ouderwetse feestdag. Er worden kinderspelen georganiseerd, zoals zaklopen met een lepel met een aardappel erop in je mond, het aardappellied wordt gezongen, het aardappelspel kan worden gespeeld met honden en kraaien (mensen gooien stukjes gekookte aardappel op een veld en de honden zoeken die en eten ze op), en natuurlijk wordt er gegeten: er is stamppot, friet, en chips. Er is ook een educatief programma, met lezingen die ingaan op problemen met monocultuur of mens-aardappelrelaties in verschillende culturen, en kennisoverdracht in het veld.

Winterwende en Zomerwende

Op de kortste en de langste dag komen we samen om de schemering te bekijken, van licht tot donker.

Ik ken geen wetenschappelijke studies naar dit fenomeen, maar in de loop der jaren heb ik talloze anekdotes gehoord over dieren als kangoeroes, bavianen, en meeuwen die graag naar de zonsopgang of zonsondergang kijken met anderen. Iemand vertelde me over een groep kangoeroes die ergens in Australië samen aan het eind van de dag een heuvel opklimmen om daar naar de ondergaande zon te kijken. Fotograaf Simone Sbaraglia fotografeerde een groep gelada’s die ’s ochtends vroeg op een bergtop klimmen om naar de zonsopgang te kijken. In Brighton (Engeland) woont een meeuw die graag samen met mensen op het strand naar de zonsondergang kijkt. Op de foto staat mijn hondencompagnon Olli, op het eiland Texel, waar we samen het uitzicht bekeken.

Het spreeuwenballet

In het najaar zwermen de spreeuwen. Dit ballet is gratis te aanschouwen op veel plekken in het land – weilanden, maar ook stadsbruggen.

 

Rituelen

Meersoortige maaltijd I

Een picknick voor mensen en buitendieren, zoals duiven, vliegen, ratten en zwijnen.

Meersoortige maaltijd II

Een diner waarbij mensen samen met hun dierencompagnons – honden, katten, cavia’s, parkieten – een plantaardige maaltijd voorgeschoteld krijgen. Je kunt thuis ook vaker samen met je dieren eten.

Meersoortige meditatie

Voor deze meditatie worden mensen en hun gezelschapsdieren uitgenodigd om plaats te nemen op een mooie plek en samen een meditatie te volgen. In de zomer van 2019 was ik te gast bij een performance van kunstenaar Melanie Bonajo in de Lustwarande in Tilburg (NL). Bezoekers werden uitgenodigd in een cirkel om Bonajo heen te gaan zitten, en hen begeleidde de mensen met stem en muziek. Er waren ook honden bij, die hun ogen sloten en meededen met het ritueel. Ik vermoed dat veel dieren mediteren, maar er is weinig informatie over te vinden. Olifantenonderzoeker Katy Payne beschrijft dat groepen olifanten regelmatig samen stil zijn, met hun stem en hun lichaam. Ze vergelijkt dit met hoe groepen mensen zoals boeddhisten of Quakers samenkomen om stil te zijn. Bavianenonderzoeker Barbara Smuts beschrijft een vergelijkbaar ritueel waarin bavianen rond poeltjes water gaan zitten, in het water kijken en samen stil zijn.

Vragen aan de boom

Mensen komen elk jaar samen bij een boom op een dorpsplein of in een bos, schrijven hun vragen op en lezen ze voor. Ze luisteren naar elkaar maar proberen geen antwoorden te formuleren.

Meersoortige kunst in de openbare ruimte

Veel standbeelden worden ook door dieren en planten gebruikt. Kunstenaars negeren dat niet langer maar nemen het mee in hun ontwerp.

Een reiger op een kunstwerk van Jan Goossen nabij metrostation Gaasperplas (Amsterdam).

Offerandes

Zet als het koud is ’s avonds een schaaltje eten neer voor egels, kabouters, elven of straatkatten. Zet als het heet is lage schalen met water neer voor de vogels, insecten en kikkers.

Nieuwe gebeden voor de menselijke maaltijd

Dank aan de aarde, de zon en de maan, de bijen, de mezen, de bomen, het graan.

Een mars voor de dieren die gestorven zijn door menselijk geweld

Met Allerzielen worden voortaan marsen georganiseerd voor de dieren die gestorven zijn in de vee-industrie, de laboratoria, en andere plekken waar ze door mensen worden gebruikt. Ze leiden naar standbeelden voor dieren uit die groepen. Wie niet mee kan lopen brandt thuis een kaarsje.

Fietsstickers kunnen mensen ook helpen herinneren aan de andere dieren met wie we de wegen delen.

 

Educatie

Volg

Op de hondenschool leren honden hun mens volgen. In deze cursus leert de mens haar hond volgen.

Meersoortige speeltuinen

In steden en landelijke gebieden worden nieuwe plekken ontwikkeld waar de duiven, kraaien, ratten en vossen vrijwillig met mensen kunnen spelen om elkaar te leren kennen.

Sommige speeltuinen zijn al meersoortig, zoals deze in de Pijp in Amsterdam, die een duivenleuning heeft. Wilde dieren houden vaak van speelgoed. Er zijn bijvoorbeeld veel dieren die graag trampolines gebruiken, op youtube zijn daar filmpjes van te vinden. Bijvoorbeeld van vossen. Wilde dieren houden ook van ander kinderspeelgoed. Een artikel van Johanna Meijer en Yuri Robbers uit 2014, ‘Wheel running in the wild’, laat zien dat wilde muizen ook graag in loopradjes rennen.

Meersoortige stadswandelingen

Deze dieren- en plantenwandelingen leiden de deelnemers langs plekken waar bijzondere meer-dan-menselijke gebeurtenissen plaatsvonden, mooie en gewelddadige, om te laten zien dat het verleden en dus het heden niet alleen door mensen is gevormd. In Kingston (Canada) hebben onderzoekers al zo’n wandeling samengesteld.

Luister eens naar iemand die je niet verstaat

In steden en natuurgebieden worden wandelingen georganiseerd waarin mensen leren luisteren naar de niet-menselijke bewoners. Een gids wijst de weg, daarnaast is er ruimte om samen stil te zijn en zo beter te leren luisteren.

Groet de dieren

Als je een ander groet, erken je diegene als ander. Verschillende dieren hebben hun eigen manieren van groeten, die menselijke kinderen op school of van hun ouders kunnen leren. Andere dieren groeten mensen vaak al. Katten groeten graag en vaak – hun eigen mensen, maar ook vreemden op straat, die regelmatig geneigd zijn om terug te groeten. Voor honden geldt hetzelfde. De ex-laboratoriummuizen die bij mij wonen groeten me door oogcontact te maken, vaak komen ze naar mijn hand. Maar ook dieren in de vee-industrie groeten. Taalkundige Leonie Cornips doet onderzoek naar hoe koeien mensen groeten, met een lage ‘moe’. Boeren herkennen dat vaak niet, of ervaren het als lastig. Vogelonderzoeker Len Howard beschrijft dat koolmezen elkaar en haar groeten. Barbara Smuts schrijft dat ze de bavianen die ze bestudeerde moest leren groeten om door ze te worden geaccepteerd. Het groeten serieus nemen is dus een sociale kwestie, een uiting van beleefdheid. Het draagt ook bij aan het ontwikkelen van een houding van respect. Van sommige dieren, zoals bijen of slakken, weten we niet of en hoe ze ons groeten, maar dat is geen reden om hen niet beleefd tegemoet te treden.

 

Nieuwe gebruiken?

Naast de gebruiken die mensen initiëren zal een andere houding naar de andere dieren en planten hen ook meer ruimte geven nieuwe gebruiken te ontwikkelen. Onderling, maar misschien zitten er ook uitnodigingen tussen aan de mensen. Die leren herkennen is een belangrijk onderdeel van dit project.

Olli maakt graag gebruik van menselijke objecten, zoals parkbankjes, bedden, en auto’s. Hij is een voormalige straathond uit Roemenië en straathonden doen dat vaak. Ze slapen in leegstaande gebouwen of kartonnen dozen, eten menseneten, en maken gebruik van de infrastructuur. De straathonden van Moskou nemen bijvoorbeeld de metro om vanuit de buitenwijken naar de markt te gaan. Halfwilde honden zoals Olli kunnen ons leren op een andere manier met de stad en met andere wezens om te gaan, niet langer op basis van onderdrukking, maar op basis van wederkerigheid die kan leiden tot vriendschap. Dat vereist dat dieren nee moeten kunnen zeggen tegen relaties, en vraagt om een herinrichting van de publieke ruimte. Over Olli en onze eerste tijd samen, schreef ik in 2014 ‘Stray philosophy: Human-dog observations on language, freedom and politics’.

 

Eva Meijer

Nummulites: small wonders of nature and distant memory of a subtropical northwestern Europe – Part 1

Robert Speijer is professor in geology and paleontology at KU Leuven (Belgium). With his research group he studies the interaction between climate change and the biosphere.

 

 

From the outside this object looks like a minute lens-shaped Scotch mint. The delicate spiral structure on the inside, however, reveals that it’s a product of mother nature, known as a nummulite. More specifically it’s the calcareous shell of a fossil specimen of Nummulites involutus and it was found in ancient marine clays exposed near the city of Kortrijk, Belgium.

What’s the big deal about an indistinct small fossil embedded in clay? Well, as indistinct as it may seem, It’s a relic from the time that global average temperatures were a whopping 10 to 15 degrees higher than today! This was the time of the early Eocene ‘hothouse’ between 56 and 50 million years ago and it was the last time that Earth experienced such high temperatures. Even at mid-latitude Belgium where the current average surface temperature is about 11 OC, in that period subtropical conditions with temperatures of 20 OC to almost 30 OC prevailed. But before delving further into the value of nummulites for exploring and understanding Earth’s past climate conditions, let’s first focus on the basics of these extraordinary fossils.

The internal cross section of the shell bears some superficial resemblance with the coiled shells of the well-known fossil ammonites. Yet, ammonites were mollusks and not at all related to nummulites. So what actually are nummulites? Nummulites (Family Nummulitidae) form a distinct diverse lineage within the single-celled Foraminifera (Phylum Retaria), which itself consists of thousands of different species living at the seafloor or as plankton at the surface of the seas and oceans. Foraminifera have an incredibly long and diverse fossil record, ranging back to the Early Cambrian, about 530 million years ago, but Inferences from molecular studies on modern foraminifera suggest that they may have evolved already some 700 million years ago, well before the rise of multicellular life. Whereas relatively few biologists study foraminifera, among paleontologists they are one of the most widely studied fossil groups. This is mainly because of their enormous abundance and diversity in the fossil record and their great potential to determine the age of the rocks in which they are embedded. Additionally, foraminifera provide a treasure throve for understanding climate and climate change of the past – more on that later.

So what’s so special about nummulites among the Foraminifera? Whereas most modern and fossil foraminifera species are not larger than a grain of sand (half a millimeter or less), this specimen is about 3 mm in diameter, which is huge for a single-celled organism, but actually quite small for an adult nummulite. Adult specimens of fossil nummulites species are commonly up to are several centimeters in diameter and the largest ones known reached sizes up to 18 cm in diameter!

A nummulite shell consists of a spiral of numerous chambers, starting with a tiny spherical, chamber (the so-called proloculus) sitting right in the middle of the shell. As the living cell grows within the shell, the increase in cell volume is accommodated for by extra chambers forming a flat spiral in which the later whorls fully overlap the earlier ones. In this way, only the last whorl can be observed from the outside. However, modern analytical techniques such as micro-CT scanning (like medical scanners) enables to reveal the internal structure of a nummulite in a non-destructive way. The image shows a virtual section right through the middle of the specimen, a so-called equatorial section. This section is part of virtual serial sectioning of the nummulites shown in this video:

 

https://www.youtube.com/watch?v=F9_-Eb34bsk

Note that in the video, the virtual sectioning starts at the top of the lens-shaped specimen and ends at the base of it.

 

The image shown here, shows the internal structure halfway the video sequence. Because the specimen is quite small, the internal structure of this nummulite is relatively simple, but in certain lineages among the nummulitids larger specimens may show a more complex structure, with multiple spirals entwined or with subdivisions of the chambers into smaller chamberlets.

You may wonder how a single-celled marine organism can grow a calcareous shell the size of an Olympic medal and larger. This is indeed quite a huge achievement, but nummulites cannot do this on their own. In their protoplasm, they carry numerous little helpers, generally known as photosymbionts. These are much smaller single-celled organisms, and include various kinds of autotrophic ‘algae’, such as diatoms and dinoflagellates. Like plants, these symbionts photosynthesize sugars for their cell growth and reproduction. This process also provides organic compounds as waste products and these are happily consumed by the nummulite, providing them with an extra food source. Since this concerns a symbiotic relationship, the nummulite shell provides something valuable in return for the ‘algae’, such as shelter from organisms preying on the ‘algae’. The photosymbionts live within the protoplasm in the chambers of the nummulite. The walls of these chambers consist of thin layers of calcite, which make the shells somewhat transparent. In that way, each chamber acts as a minute individual greenhouse and a single nummulite can be considered as a miniature natural equivalent of a modern glasshouse complex. Instead of growing crops, the nummulites grows ‘algae’ in its glasshouse.

The presence of sunlight is a key factor in the reproductive success of the photosymbionts and their nummulite hosts. Therefor nummulites live at the seafloor of shallow seas, where there is sufficient sunlight penetrating the shells, providing the energy for photosynthesis to the internal symbionts.

So far, I focused on some fascinating peculiarities of the giants amongst the tiny unicellular organisms in the sea. But a much bigger picture can also be drawn about nummulites. This relates to their preference to live exclusively in warm seas, much like reef-forming corals. In fact, geological data suggest that when shallow (sub)tropical seas became too hot, nummulites and other larger foraminifera thrived, whereas reef-forming corals almost completely vanished from the subtropics. This has occurred in the early Eocene around 56 million years ago and as will be discussed in part 2 of this topic, this may well happen again in the near future, if global temperature continues to increase at a high rate under enhanced greenhouse conditions. One the one hand, I will show that subtropical conditions that we know from the Caribbean region today were much more expanded during the early Eocene, even ranging into the North Sea Basin, which experienced average temperatures of 20 OC to almost 30 OC – compared with present-day 10 OC to 15 OC. On the other hand, it will become clear that low latitude coastal communities, particularly those of atolls, may suffer extra from global warming than from the globally rising sea-level alone. The vulnerability of many reef-building coral species to warming above ~30 OC is the key factor in this threatening problem.

 

Robert P. Speijer – Department of Earth & Environmental Sciences, KU Leuven, Belgium

 

 

Nummulieten: wondertjes der natuur en verre herinnering aan een subtropisch Noordwest-Europa – Deel 1

Robert Speijer is professor in de geologie en paleontologie aan de KU Leuven (België). Met zijn onderzoeksgroep bestudeert hij de interactie tussen klimaatverandering en de biosfeer.

 

 

Van buitenaf lijkt dit object op een minuscuul Mentos snoepje. De delicate spiraalstructuur aan de binnenkant verraadt echter dat het een product van moeder natuur is, dat als nummuliet bekend staat. Meer bepaald is het de kalkhoudende schaal van een fossiel exemplaar van Nummulites involutus en het werd gevonden in oeroude zeeklei uit de buurt van Kortrijk.

Wat is er zo interessant aan een onopvallend fossieltje uit oude klei? Hoe onopvallend het schaaltje ook mag zijn, het is een overblijfsel uit de tijd dat het wereldwijd gemiddeld maar liefst 10 tot 15 graden warmer was dan vandaag! Dat was tijdens de vroeg-Eocene hete broeikastijd tussen 56 en 50 miljoen jaar geleden en dat was ook de laatste keer dat het oppervlak van de Aarde zulke hoge temperaturen meemaakte. Zelfs ter hoogte van België, waar de huidige gemiddelde oppervlaktetemperatuur ongeveer 11 OC bedraagt, heersten destijds subtropische condities met temperaturen van 20 OC tot bijna 30 OC. Maar voordat ik verder in ga op de waarde van nummulieten voor het onderzoeken en begrijpen van de vroegere klimaatomstandigheden op Aarde, focus ik eerst op de basisinformatie van deze buitengewone fossielen.

De interne dwarsdoorsnede van de schelp vertoont oppervlakkige gelijkenissen met de opgerolde schelpen van de bekende fossiele ammonieten. Maar ammonieten waren weekdieren en dus niet verwant aan nummulieten. Wat zijn nummulieten dan wel? Nummulieten (Familie Nummulitidae) vormen een diverse groep binnen de eencellige Foraminifera (Phylum Retaria), die zelf uit duizenden verschillende soorten bestaat, levend op de zeebodem of zwevend als plankton aan het oppervlak van zeeën en oceanen. Foraminiferen hebben een enorm lange en diverse geschiedenis die terug gaat tot het Vroeg-Cambrium, ongeveer 530 miljoen jaar geleden; uit moleculair onderzoek van moderne foraminiferen blijkt dat zij wellicht zelfs al zo’n 700 miljoen jaar geleden zijn geëvolueerd, ver vóór de opkomst van het meercellige leven. Terwijl relatief weinig biologen foraminiferen bestuderen, zijn ze onder paleontologen een van de meest bestudeerde fossielgroepen. Dat komt vooral door hun enorme talrijkheid en diversiteit in het fossielenbestand en de mogelijkheid om de ouderdom te bepalen van de gesteenten waarin ze voorkomen. Bovendien vormen foraminiferen een schatkamer voor het begrijpen van het klimaat en de reconstructie van klimaatverandering in het verleden – daarover later meer.

Wat is er dan zo bijzonder aan nummulieten binnen de foraminiferen? Terwijl de meeste soorten moderne en fossiele foraminiferen niet groter zijn dan een zandkorrel (een halve millimeter of minder), is dit exemplaar ongeveer 3 mm in diameter, wat enorm is voor een eencellig organisme, maar eigenlijk nog klein voor een volwassen nummuliet. Volwassen exemplaren van fossiele nummulietsoorten zijn gewoonlijk tot enkele centimeters in diameter en de grootste die we kennen bereikten afmetingen tot 18 cm in diameter!

Een nummulietschelp bestaat uit een spiraal van talloze kamertjes, te beginnen met een piepklein, bolvormig kamertje (de zogenaamde proloculus) midden in de schelp. Naarmate de levende cel binnen de schaal groeit, wordt de volumetoename van de cel opgevangen door extra kamertjes die een platte groeispiraal vormen waarin de latere windingen de eerdere volledig overlappen. Zo kan alleen de laatste winding van buitenaf worden waargenomen. Moderne analysetechnieken zoals microCT-scanning (zoals medische scanners) maken het echter mogelijk de interne structuur van een nummuliet op niet-destructieve wijze zichtbaar te maken. De afbeelding toont een virtuele doorsnede dwars door het midden van het specimen, een zogenaamde equatoriale doorsnede. Deze sectie maakt deel uit van een serie virtuele doorsneden van de nummuliet die in deze video worden getoond:

 

https://www.youtube.com/watch?v=F9_-Eb34bsk

Merk op dat in de video de virtuele doorsnede aan de bovenkant van het lensvormige exemplaar begint en eindigt aan de basis ervan.

 

De figuur toont de interne structuur halverwege de videosequentie. Omdat het specimen vrij klein is, is de interne structuur van deze nummuliet nog vrij eenvoudig, maar in bepaalde ontwikkelingslijnen van de nummulitiden kunnen grotere exemplaren een complexere structuur vertonen, met meerdere verstrengelde spiralen, of met een opdeling van de kamers in meerdere kamertjes.

Je vraagt je misschien af hoe een eencellig marien organisme een kalkhoudende schelp kan laten groeien ter grootte van een Olympische medaille en groter. Dit is inderdaad een reusachtige prestatie, maar nummulieten kunnen dit niet alleen. In hun protoplasma dragen ze tal van kleine helpers, algemeen bekend als fotosymbionten. Dit zijn veel kleinere eencellige organismen, waaronder verschillende soorten autotrofe ‘algen’, zoals diatomeeën en dinoflagellaten. Net als planten fotosynthetiseren deze symbionten suikers voor hun celgroei en voortplanting. Dit proces levert ook afvalproducten in de vorm van organische verbindingen op, die de nummuliet als extra voedselbron goed kan gebruiken. Aangezien dit een symbiotische relatie is, levert de schelp van de nummuliet ook iets waardevols op voor de ‘algen’, zoals met name beschutting tegen organismen die op de ‘algen’ in het zeewater azen. De fotosymbionten leven binnen het protoplasma in de kamers van de nummuliet. De wanden van deze kamers bestaan uit dunne laagjes calciet, die de schelpen enigszins transparant maken. Op die manier fungeert elke kamer als een minuscule individuele kas en kan één nummuliet worden beschouwd als een natuurlijk equivalent van een modern kassencomplex in miniatuurvorm. In plaats van gewassen, kweekt de nummuliet ‘algen’ in zijn kas.

De aanwezigheid van zonlicht is een belangrijke factor voor het voortplantingssucces van de fotosymbionten en hun nummuliet-gastheren. Daarom leven nummulieten op de zeebodem van ondiepe zeeën, waar voldoende zonlicht de schelpen kan binnendringen en de interne symbionten van energie voor fotosythese voorziet.

Tot nu toe heb ik me gericht op enkele fascinerende bijzonderheden van de reuzen onder de minuscule eencelligen in de zee. Maar van de nummulieten kan ook een veel groter beeld worden geschetst. Dit heeft te maken met hun voorkeur om uitsluitend in warme zeeën te leven, net zoals de rifvormende koralen. Uit geologische gegevens blijkt namelijk dat toen ondiepe (sub)tropische zeeën te heet werden, de nummulieten en andere grote foraminiferen floreerden, terwijl rifkoralen vrijwel volledig uit de subtropen verdwenen. Dit is gebeurd in het vroeg-Eoceen, ongeveer 56 miljoen jaar geleden, en zoals in deel 2 van dit onderwerp besproken zal worden, zou dit in de nabije toekomst opnieuw kunnen gebeuren, als de temperatuur op aarde onder versterkte broeikasomstandigheden in hoog tempo blijft stijgen. Enerzijds zal ik aantonen dat de subtropische omstandigheden zoals we die nu kennen van het Caribisch gebied veel uitgebreider waren tijdens het Vroeg-Eoceen, zelfs tot in het Noordzeebekken, waar gemiddelde temperaturen heersten van 20 OC tot bijna 30 OC – vergeleken met de huidige 10 OC tot 15 OC. Aan de andere kant zal duidelijk worden dat kustgemeenschappen op lage breedtegraden, met name die van atollen, wellicht extra te lijden zullen hebben van de opwarming van de aarde dan door de wereldwijde stijging van de zeespiegel alleen. De kwetsbaarheid van veel rifbouwende koraalsoorten voor opwarming van het zeewater boven ~30 OC is de belangrijkste factor in dit bedreigende probleem.

 

Robert P. Speijer – Department of Earth & Environmental Sciences, KU Leuven, Belgium