Nieuwe gebruiken voor de meersoortige gemeenschap
Beeld en tekst: Eva Meijer
Er staat zoveel op het spel. Mensen zagen zich in Europa en daarbuiten eeuwenlang als uitzondering – niet alleen als speciaal dier, ook als het beste dier dat er is. Dat was een vrijbrief om de andere dieren, planten en ecosystemen naar believen te gebruiken. Om een betere toekomst een kans te geven en het lot van de dieren serieus te nemen, moeten mensen leren om zich anders te verhouden tot de natuurlijke wereld die ons allemaal een onderkomen biedt. Mensen zijn gewoontedieren en wanneer het gaat over verandering beroepen ze zich graag op de waarde van bestaande culturele praktijken, bijvoorbeeld in relatie tot het eten van andere dieren. Daarom is het belangrijk om praktijken te ontwikkelen die recht doen aan het feit dat onze gemeenschappen altijd meersoortig zijn geweest, en die mensen uitnodigen zich op nieuwe manieren met anderen te verbinden. Deze praktijken – feestdagen, gewoontes, lessen, wandelingen, rituelen – houden ook een uitnodiging in aan de andere dieren. Niet om hen opnieuw in te lijven in een menselijk systeem, maar als het begin van een nieuw gesprek. Het is aan hen om daarop in te gaan.
Feestdagen
Vliegende mierendag
Aan het eind van een warme julidag vliegen de mieren uit om elkaar te ontmoeten. Vliegende mieren zijn geen speciale soort, het zijn de nieuwe jonge koninginnen en de mannetjes uit een mierenkolonie, die voor even vleugels hebben. De vrouwtjes werpen hun vleugels af als ze bevrucht zijn en een nieuwe plek hebben gevonden om te leven. De bruidsvlucht van de mieren valt elkaar jaar op een andere datum. Je moet dus opletten om deze mierenfeestdag te herkennen en hij gaat ook over opletten: op de mieren en de andere kleine diertjes met wie mensen de planeet delen en die de ecosystemen draaiend houden. Mogelijke activiteiten (voor mensen) zijn naar buiten gaan om de mieren te bekijken, ze iets zoets geven op een plek waar dat geen gevaar oplevert voor de mieren en elkaar een vrolijke vliegende mierendag toewensen.
Aardappeldag
Aardappeldag is een ouderwetse feestdag. Er worden kinderspelen georganiseerd, zoals zaklopen met een lepel met een aardappel erop in je mond, het aardappellied wordt gezongen, het aardappelspel kan worden gespeeld met honden en kraaien (mensen gooien stukjes gekookte aardappel op een veld en de honden zoeken die en eten ze op), en natuurlijk wordt er gegeten: er is stamppot, friet, en chips. Er is ook een educatief programma, met lezingen die ingaan op problemen met monocultuur of mens-aardappelrelaties in verschillende culturen, en kennisoverdracht in het veld.
Winterwende en Zomerwende
Op de kortste en de langste dag komen we samen om de schemering te bekijken, van licht tot donker.
Het spreeuwenballet
In het najaar zwermen de spreeuwen. Dit ballet is gratis te aanschouwen op veel plekken in het land – weilanden, maar ook stadsbruggen.
Rituelen
Meersoortige maaltijd I
Een picknick voor mensen en buitendieren, zoals duiven, vliegen, ratten en zwijnen.
Meersoortige maaltijd II
Een diner waarbij mensen samen met hun dierencompagnons – honden, katten, cavia’s, parkieten – een plantaardige maaltijd voorgeschoteld krijgen. Je kunt thuis ook vaker samen met je dieren eten.
Meersoortige meditatie
Voor deze meditatie worden mensen en hun gezelschapsdieren uitgenodigd om plaats te nemen op een mooie plek en samen een meditatie te volgen. In de zomer van 2019 was ik te gast bij een performance van kunstenaar Melanie Bonajo in de Lustwarande in Tilburg (NL). Bezoekers werden uitgenodigd in een cirkel om Bonajo heen te gaan zitten, en hen begeleidde de mensen met stem en muziek. Er waren ook honden bij, die hun ogen sloten en meededen met het ritueel. Ik vermoed dat veel dieren mediteren, maar er is weinig informatie over te vinden. Olifantenonderzoeker Katy Payne beschrijft dat groepen olifanten regelmatig samen stil zijn, met hun stem en hun lichaam. Ze vergelijkt dit met hoe groepen mensen zoals boeddhisten of Quakers samenkomen om stil te zijn. Bavianenonderzoeker Barbara Smuts beschrijft een vergelijkbaar ritueel waarin bavianen rond poeltjes water gaan zitten, in het water kijken en samen stil zijn.
Vragen aan de boom
Mensen komen elk jaar samen bij een boom op een dorpsplein of in een bos, schrijven hun vragen op en lezen ze voor. Ze luisteren naar elkaar maar proberen geen antwoorden te formuleren.
Meersoortige kunst in de openbare ruimte
Veel standbeelden worden ook door dieren en planten gebruikt. Kunstenaars negeren dat niet langer maar nemen het mee in hun ontwerp.
Offerandes
Zet als het koud is ’s avonds een schaaltje eten neer voor egels, kabouters, elven of straatkatten. Zet als het heet is lage schalen met water neer voor de vogels, insecten en kikkers.
Nieuwe gebeden voor de menselijke maaltijd
Dank aan de aarde, de zon en de maan, de bijen, de mezen, de bomen, het graan.
Een mars voor de dieren die gestorven zijn door menselijk geweld
Met Allerzielen worden voortaan marsen georganiseerd voor de dieren die gestorven zijn in de vee-industrie, de laboratoria, en andere plekken waar ze door mensen worden gebruikt. Ze leiden naar standbeelden voor dieren uit die groepen. Wie niet mee kan lopen brandt thuis een kaarsje.
Educatie
Volg
Op de hondenschool leren honden hun mens volgen. In deze cursus leert de mens haar hond volgen.
Meersoortige speeltuinen
In steden en landelijke gebieden worden nieuwe plekken ontwikkeld waar de duiven, kraaien, ratten en vossen vrijwillig met mensen kunnen spelen om elkaar te leren kennen.
Meersoortige stadswandelingen
Deze dieren- en plantenwandelingen leiden de deelnemers langs plekken waar bijzondere meer-dan-menselijke gebeurtenissen plaatsvonden, mooie en gewelddadige, om te laten zien dat het verleden en dus het heden niet alleen door mensen is gevormd. In Kingston (Canada) hebben onderzoekers al zo’n wandeling samengesteld.
Luister eens naar iemand die je niet verstaat
In steden en natuurgebieden worden wandelingen georganiseerd waarin mensen leren luisteren naar de niet-menselijke bewoners. Een gids wijst de weg, daarnaast is er ruimte om samen stil te zijn en zo beter te leren luisteren.
Groet de dieren
Als je een ander groet, erken je diegene als ander. Verschillende dieren hebben hun eigen manieren van groeten, die menselijke kinderen op school of van hun ouders kunnen leren. Andere dieren groeten mensen vaak al. Katten groeten graag en vaak – hun eigen mensen, maar ook vreemden op straat, die regelmatig geneigd zijn om terug te groeten. Voor honden geldt hetzelfde. De ex-laboratoriummuizen die bij mij wonen groeten me door oogcontact te maken, vaak komen ze naar mijn hand. Maar ook dieren in de vee-industrie groeten. Taalkundige Leonie Cornips doet onderzoek naar hoe koeien mensen groeten, met een lage ‘moe’. Boeren herkennen dat vaak niet, of ervaren het als lastig. Vogelonderzoeker Len Howard beschrijft dat koolmezen elkaar en haar groeten. Barbara Smuts schrijft dat ze de bavianen die ze bestudeerde moest leren groeten om door ze te worden geaccepteerd. Het groeten serieus nemen is dus een sociale kwestie, een uiting van beleefdheid. Het draagt ook bij aan het ontwikkelen van een houding van respect. Van sommige dieren, zoals bijen of slakken, weten we niet of en hoe ze ons groeten, maar dat is geen reden om hen niet beleefd tegemoet te treden.
Nieuwe gebruiken?
Naast de gebruiken die mensen initiëren zal een andere houding naar de andere dieren en planten hen ook meer ruimte geven nieuwe gebruiken te ontwikkelen. Onderling, maar misschien zitten er ook uitnodigingen tussen aan de mensen. Die leren herkennen is een belangrijk onderdeel van dit project.
